دوگان سازی پدیده ای زبانی است که برخی از انواع آن در همه زبان ها دیده می شوند و برخی دیگر تنها در برخی زبان ها. در پژوهش حاضر به بررسی پدیده دوگان سازی در زبان ترکی، به ویژه گونه ای از دوگان سازی ناقص، می پردازیم. با توجه به داده ها و در ارتباط با پرسش نخست پژوهش، می توانیم بگوییم که دوگان سازی کامل در زبان ترکی و آن دوگان سازی که در دستور سنتی زبان فارسی بدان اتباع گفته می شود، عملکرد و سازوکاری مشابه دارند. پرسش دوم پژوهش به گونه ای از دوگان سازی ناقص در زبان ترکی مربوط است. در این نوع دوگان سازی برخی از عناصر آغازی واژه از آن جدا می شوند و پس از گرفتن واج مشخصی، دوباره به پایه افزوده می شوند و باعث گونه ای تغییر معنایی در پایه می شوند که بیشتر بر معنای پایه یا تشدید آن تاکید می شود. در این مقاله، برای پاسخ گویی به پرسش دوم پژوهش، با توجه به واجی که بین بخش دوگان سازی شده و پایه قرار می گیرد، فرمول هایی برای تبیین فرایند دوگان ساز ناقص، مورد نظر قرار دادیم و با توجه به مجموع این فرمول ها، فرمول کلی تری ارائه کردیم. داده ها نشان می دهند که افزون بر محیط آوایی و واجی، برای تبیین قطعی دلیل قرار گرفتن واجی خاص میان بخش دوگان سازی شده و پایه، باید به عوامل زبانی دیگری، چون سطح زبرزنجیری زبان، توجه کرد.

پژوهش حاضر با استفاده از یک پیکره زبانی وسیع، الگوهای واج آرایی نظام آوایی زبان ترکی را بررسی کرده است. برای این منظور، در یک مطالعه آماری توزیع طبقات مختلف همخوان های ترکی در جایگاه های آغازه و پایانه هجا و همچنین آرایش این طبقات در خوشه های همخوانی واقع در پایانه هجا در cvcc و مرز هجا در c. c بررسی شد. نتایج نشان داده است که همخوان های انفجاری و سایشی در جایگاه آغازه تمامی واکه ها فراوانی بیشینه دارند که این الگوی توزیعی با سلسله مراتب محدودیت های *ONSET/X براساس مقیاس رسایی سلکرک هماهنگ است. درمقابل، نتایج مربوط به واج آرایی هجا برحسب عناصر ساختی پایانه در هجاهای cvc و cvcc نشان داد که همخوا ن های رسا نسبت به همخوان های انفجاری به هسته نزدیک تر هستند که این با پیش بینی های نظام سلسله مراتبی خانواده محدودیت های CODA/X* مغایر است؛ یافته های آماری مربوط به خوشه های همخوانی واقع در پایانه هجا در cvcc نشان داد که خوشه روان-انفجاری فعال ترین خوشه همخوانی پایانی است؛ بنابراین، توزیع واج ها براساس عناصر ساختی پایانی در cvcc توزیعی مطابق با اصل توالی رسایی با حداقل نشان داری واج آرایی است؛ اما خوشه های همخوانی واقع در مرز هجا، برخلاف خوشه های پایانی، انواع مختلف همنشینی های واجی شامل دو عضو با طبقه طبیعی یکسان و یا دو عضو همانند را در بر می گیرد.

پژوهش حاضر سلسله مراتب قرض گیری زبان ترکی آذربایجانی از زبان فارسی را مطالعه کرده است. داده ها به شیوه کتابخانه ای و میدانی گردآوری شده است. بخش عمده داده ها را تعاملات زبانی گویشوران ترکی آذربایجانی مناطق مرکزی استان اردبیل تشکیل می دهد. تحلیل داده ها نشان می دهد که گویشوران ترکی آذربایجانی افزون بر الگوهای جملات مرکب زبان خود، با قرض گیری تکواژهای دستوری از الگوهای جملات مرکب زبان فارسی نیز در پاره گفتارهای خود استفاده می کنند؛ همچنین گروه های اضافه و ملکی فارسی فراوانی به صورت ترکیب های قرضی در ترکی آذربایجانی به کار می روند، اما هنوز ساخت اضافه و ملکی فارسی به صورت یک وام الگو به ترکی آذربایجانی وارد نشده است. گروه های حرف اضافه و پسوند-تر زبان فارسی نیز به مثابه عناصر رمزگردانی شده در گفتار دوزبانه ها نقش آفرینی می کنند و با توجه به معیار تمایز قرض گیری از رمزگردانی، نمی توان آن ها را عناصر قرضی درنظر گرفت. ارزیابی نتایج پژوهش در چارچوب سلسله مراتب تغییرات حاصل از تماس زبانی و پیشرفت همگرایی استولز و استولز (1996) نشان می د هد که الگوی پیوند بندهای جملات مرکب ناهم پایه زبان فارسی در ترکی آذربایجانی تثبیت شده است، اما وام گیری الگویی هنوز در سطوح دیگر ساخت زبان ترکی آذربایجانی، ازجمله ساخت گروه ها و واژه ها اتفاق نیافته است.

در دیدگاه معنی شناسی شناختی لیکاف و جانسون (1980) استعاره یکی از مفاهیم انتزاعی تفکر و زبان است. استعاره فرایندی فعال در نظام شناختی و از مجاری اصلی درک انسان از محیط پیرامونی است. پژوهش حاضر بر آن است تا مفاهیم موجود در به کارگیری گل ها در گفتارهای روزمره گویشوران زبان ترکی را تبیین نماید و دیدگاه آنها به این مفاهیم و پدیده های مربوط به اسامی گل ها، نیز قلمرو مبدأ و مقصد آن ها را مشخص کند. داده های این تحقیق از طریق انجام مصاحبه با 30 نفر از گویشوران زبان ترکی گردآوری گردید که در نهایت، 13 نام پرکاربرد استعاری از حوزه گل ها در نظر گرفته شد و حوزه های مبدأ و مقصد این واژه ها ارائه گردید؛ همچنین نگرش فرهنگی گویشوران به اسامی گل ها از طریق مفهوم سازی و مقوله بندی با ترسیم نمودار نشان داده شد. یافته های تحقیق بیانگر آن است که اسامی گل ها وارد زبان ترکی شده و گویشوران از آنها برای توصیف کسی یا چیزی به صورت استعاری بهره می گیرند؛ طوری که کاربرد این واژه ها در مقایسه با سایر پدیده های طبیعت از بسامد وقوع نسبتأ بیشتری برخوردار است. این پژوهش می تواند برای زبان شناسان، مترجمان زبان های ترکی به فارسی و بالعکس، شاعران و ادیبان مفید واقع شود.

استفاده از عبارت های خطاب استعاری در بیان احساسات و عواطف، موضوعی مهم در مطالعات جوامع به شمار می رود. پژوهش حاضر به منظور بررسی پدیده اجتماعی عبارات خطاب استعاری از منظر زبان شناسی شناختی با سه هدف کشف انواع و بسامد استعاره های مفهومی، بسامد وقوع آن ها در دو گروه سنی مردان و زنان جوان و میان سال و میزان وقوع خطاب های استعاری در رابطه با کل آن ها در گونه گفتاری ترکی آذری خوی صورت گرفته است. روش پژوهش، به شیوه تحلیل محتوا است و جمع آوری داده ها به روش میدانی و با استفاده از پرسش نامه از صد گویشور خویی انجام شده است. آمارها نشان می دهد که بر اساس طبقه بندی لیکاف و جانسون (1980) بسامد هرکدام از انواع عبارت-های خطاب استعاری در رابطه با یکدیگر به ترتیب استعاره های «ساختاری» (267) مورد، «هستی شناختی» (212) مورد و «جهتی» (3) مورد، نگاشت شدند. نتایج به دست آمده نشان می دهد: 1-میزان کاربرد انواع عبارت های خطاب استعاری به ترتیب به زنان جوان (17/39%)، مردان جوان (22/28%)، مردان میا ن سال (30/19%) و زنان میان سال (31/13%) اختصاص دارند. 2-از کل عبارت های خطاب به دست آمده، (1/55%) مربوط به خطاب های استعاری و (9/44%) مربوط به خطاب های غیر استعاری است؛ یعنی بیش از نیمی از خطاب ها در خوی ماهیت استعاری دارند.

یکی از مواردی که موجب افزایش توانایی های زبان می شود، امکان استفاده از پسوندهایی است که با به کار گرفتن آنها فعل های جدید از اسم ساخته می شود و این موضوع باعث غنای واژگانی زبان و گسترش دایره آن می گردد. زبان فارسی برای ساختن فعل از اسم، دارای محدودیت است، درحالی که در زبان ترکی (آذری) پسوندهای بسیاری در این مورد وجود دارد و همین امر موجب می گردد ضمن بالا بردن توان ترجمه ای زبان ترکی و همراهی آن با گسترش روزافزون حوزه واژگان، از قید استفاده از فعل های مرکب رها گردد و بر میزان اشتقاق فعلی آن افزوده شود. زبان فارسی برای جبران این محدودیت به ساختن فعل های مرکب گرایش دارد و برای مفاهیم جدید از این الگو استفاده می کند. در این مقاله سعی شده است ضمن مقایسه امکانات زبان ترکی با زبان فارسی، پسوند های فعل ساز ترکی معرفی و انعطاف پذیری های این زبان آشکار گردد.

پژوهش حاضر با استفاده از یک پیکره زبانی نسبتا وسیع به بررسی توزیع و فراوانی ساخت های هجایی و همچنین فراوانی وقوع واکه ها در این ساخت ها می پردازد تا از این طریق گرایش های بی نشان واجی از حیث ساخت هجا و عنصر مرکزی هجا در نظام آوایی زبان ترکی را مشخص سازد. نتایج تحلیل های آماری نشان داد از میان سه ساخت یک هجایی، ساخت هجایی CVC، از میان 9 ساخت دوهجایی، ترکیب هجایی CV. CVC، از میان 10 ساخت سه هجایی، ترکیب هجایی CV. CV. CVC و از میان 7 ساخت چهارهجایی ترکیب CV. CV. CV. CVC بیشترین فراوانی وقوع را دارند. از سوی دیگر، بررسی فراوانی وقوع واکه ها در هر یک از ساخت های هجایی نشان داد که توزیع واکه ها برای واکه های افتاده /ɑ و ӕ / بیشینه و واکه های نیمه افراشته /e/، /o/ و /ø / کمینه است و واکه های افراشته /u/، /y/، /i/ و /ɯ / فراوانی کمتر از واکه های افتاده و بیشتر از واکه های نیمه افراشته دارند.

مقالة حاضر شکسته شدن خوشه های همخوان آغازین در وام واژه ها در زبان ترکی آذربایجانی را برای انطباق با الگوی هجایی این زبان بررسی می کند. الگوی هجایی زبان ترکی آذربایجانی CV(C)(C) است. به این معنی که وجود آغازه در این زبان ضروری است؛ ولی حضور خوشة همخوان در آغازة هجا، غیرمجاز است و محدودیت *COMPONS از اولویت بسیار بالایی برخوردار است. پس اگر واژه ای با آغازة پیچیده وارد این زبان گردد، خوشة همخوان آغازین باید شکسته شود و با الگوی هجایی این زبان منطبق شود. این عمل با اعمال فرایند درج واکه صورت می گیرد که به دو حالت است: درج واکه آغازی و درج واکه میانی. درخصوص تعیین محل درج واکه اینکه درج میانی باید باشد یا آغازین، نظرات متعددی مطرح شده است. پس از بررسی نظریه های مختلف دراین زمینه، این گونه نتیجه گیری شد که در زبان ترکی آذربایجانی شکستن خوشة همخوان آغازین صرفاً براساس نظریة فلیچ هکر (2001، 2005) قابلِ تبیین است که بیان می کند محل درج براساس بیشترین شباهت ادراکی بین درون داد و برون داد پس از درج واکه تعیین می گردد. در پایان، فرایند درج و محل درج در چارچوب نظریة بهینگی تبیین و بررسی شد که این نظریه به درستی از عهده تبیین مسائل برآمد.

در سال 1339 ه‍.ش کتابی به نام کلیات شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی در تبریز چاپ شد که به نثر ترکی است و برخلاف نام آن، ترجمه یا بازنویسی شاهنامه نیست. این متن در اصل یک طومار نقالی است که دو داستان آن در سال 1039 ق به فارسی تدوین / تحریر و در سال 1164 ق به ترکی ترجمه شده است. بر این اساس، پیشینه نقل و تدوین بخشی از روایات آن به ادوار صفوی و افشاری می رسد. محتوای داستانی این طومار از فرمانروایی گیومرث تا پایان کار اشکانیان و یکی دو داستان از روزگار ساسانیان را شامل می شود و از نظر گستره روایی به دلیل پرداختن نسبتا مفصل به روایات اسکندر، فعلا، جامع ترین طومار شناخته شده است. در متن این طومار ترکی برخی نکات مهم واژگانی و اشارات داستانی دیده می شود که در این مقاله به بررسی مسائل لغوی آن پرداخته ایم و نکات داستانی در گفتاری دیگر بررسی خواهد شد.